در بیشتر کشورهایی که واردکننده نفت خام، فرآوردههای نفتی و گاز طبیعی هستند، بین قیمت تمام شده و بهای فروش این سوختها با مالیاتهای ملی و محلی و سیاستهای اشتغال و سرمایهگذاری نوعی رابطه برقرار است. در حالیکه چنین معادلهای برای کشورهایی که تولیدکننده عمده هر دو سوخت هستند از اهمیت چندانی برخوردار نیست.
بحث قیمت خوراک گاز متان در صنعت پتروشیمی کشور همواره دچار قبض و بسط بوده و از فرمولی ثابت و منطقی پیروی نکرده است.
با بررسی قیمت متانول در زمان شروع به احداث پروژه های متانولی کشور، قیمت متانول در جهان 212 دلار در هر تن و قیمت هر متر مکعب گاز بین 6 تا 10 سنت در نظر گرفته شده بود و از طرفی نیز دولت در راستای حمایت از سرمایه گذاری تحویل 20 ساله خوراک را تضمین کرده بود.
این درحالیست که در مطالعات امکان سنجی (FS) پروژه، نرخ بازگشت سرمایه 17 درصد تعیین شده بود.
در حالی که هم اکنون قیمت گاز در هابهای تولید کننده همچون آلبرتای کانادا 4 سنت و در هنری هاب لوئیزیانای آمریکا 12 سنت، در هاب های اروپایی همچون TTF روتردام و NBP لندن 9 سنت و در هاب خلیج فارس هم 12 سنت است، قیمت گاز ایران 20 سنت بوده که گرانترین نرخ در جهان است. این مهم در حالیست که باید تحت هر شرایطی و حتی طبق فرمول موجود قیمت گاز ایران بین ۷ تا ۹ سنت باشد!
از زاویه ای دیگر، هم اکنون قیمت هر تن متانول 240 دلار بوده که با احتساب هزینه تولید 208 دلاری در هر تن در کارخانه و با در نظرداشت هزینه ۶۰ دلاری حمل و نقل با کشتی، به 268 دلار در هر تن می رسد که بیانگر زیان ۲۰ دلاری متانول سازان ایرانی است و قیمت تولید و هزینه های سربار، از هزینه سر به سر هم گذشته است!
به گفته کارشناسان زیان ۲۰ دلاری متانول سازان بیش از این مقدار بوده چراکه مالیات، عوارض، هزینه های انبارش، هزینه های بندر و … در آن لحاظ نشده است که در صورت محاسبه زیان این صنعت به بیش از ۳۰ دلار می رسد!
نکته جالب ماجرا آنجاست که اگر متانول سازان ایرانی بخواهند سود پایدار و حاشیه سود امنی داشته باشند، باید با 100 درصد ظرفیت تولید کنند و عملا فعالیت زیر ظرفیت 95 درصد آنها را در زیان قرار می دهد. در حالیکه با توجه به ناترازی یا به اصطلاح ورشکستگی تولید گاز در کشور و قطعی خوراک گاز در 5 ماه از سال، عملا زیان مطلق بر متانول سازان تحمیل شده است.
لذا تنها راهکار ممکن برای سرپا نگهداشتن صنعت متانول کشور و حفظ قدرت رقابتی شان در بازار جهانی، بازگشت به نرخ خوراک در زمان FS پروژه ها و حذف فرمول هابهای مصرف کننده از قیمت خوراک گاز است.
شایان ذکر است که هم اکنون سهم انواع خوراک گازی در صنعت پتروشیمی کشور 69 درصد و انواع خوراک مایع 31 درصد است. لذا سهم گاز طبیعی و اتان از خوراک پتروشیمیها در طی دهه اخیر همواره بیش از 50 درصد بودهاست. روزانه حدود 70 میلیون متر مکعب گاز طبیعی (8 درصد کل تولید کشور) به مصرف صنایع پتروشیمی کشور می رسد که 32 میلیون متر مکعب آن به عنوان خوراک در واحدهای متانول و اوره به کار می رود و 38 میلیون متر مکعب نیز به عنوان سوخت همه مجتمعهای پتروشیمی مصرف می شود.
یکی از عوامل مؤثر بر تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی، تأمین خوراک و مواد اولیه مورد نیاز است، وقتی خوراک گاز متان کافی برای تولید متانول و اوره موجود نباشد، چه چیزی قرار است به محصول با ارزش افزوده بیشتر تبدیل شود؟! آنهم در حالیکه عمده محصولات حاصل از خوراک گاز از جمله متانول و اوره صادراتی و ارزآور میباشد. نکته دردآور ماجرا آنجاست که یکی از دغدغههای سرمایه گذاران برای انعقاد قراردادهای بلندمدت برای ورود به زنجیره ارزش، عدم اطمینان از تأمین خوراک و قیمت آن و به تبع آن قیمت تمام شده محصول است.
لازم به ذکر است که وزارت نفت در صورت قطع یا کاهش خوراک گاز و مایع واحدهای مشمول خارج از قرارداد و با اراده دولت، مکلف است برابر ماده ۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسبوکار، خسارت وارده را از محل خوراک تحویلی در مراحل بعدی جبران کند.
در بیشتر کشورهایی که واردکننده نفت خام، فرآوردههای نفتی و گاز طبیعی هستند، بین قیمت تمام شده و بهای فروش این سوختها با مالیاتهای ملی و محلی و سیاستهای اشتغال و سرمایهگذاری نوعی رابطه برقرار است. در حالیکه چنین معادلهای برای کشورهایی که تولیدکننده عمده هر دو سوخت هستند از اهمیت چندانی برخوردار نیست. در بیشتر کشورهای خاورمیانه شرکتهای پتروشیمی علاوه بر اینکه خوراک خود را از دولت و با نرخهای یارانهای میگیرند؛ به منظور رسیدن به نوعی ثبات در این زمینه و کاهش ریسکهای سرمایهگذاری، اقدام به بستن قراردادهای بلندمدت در این زمینه میکنند. به عنوان مثال، در کشورهای عربستان، عمان و قطر نرخ خوراک گاز یکی از ارزانترین نرخهای خوراک در خاورمیانه و حتی در دنیا است.
براساس دستورالعمل وزارت نفت، قیمت خوراک گاز طبیعی متناسب با درصد وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتی و متوسط قیمت گاز در هر ماه در چهار هاب شامل هنری هاب آمریکا، هاب آلبرتا کانادا و هابهای NBP انگلیس TTF هلند تعیین شده است.
بدیهی است اگر قیمت 9 سنت در هر متر مکعب به عنوان نرخ خوراک در نظر گرفته شود، می توان به حاشیه سود مطمئن متانول سازان امیدوار بود.
عدم ثبات در سیاستگذاری نرخ خوراک، موجب بیثباتی و بلاتکلیفی سرمایهگذاران در بخش پتروشیمی شده است. آنچه بدیهی است در رویکرد هوشمندانه توسعه متوازن صنعت پتروشیمی، به جای بازی با قیمت خوراک گازی، علاوه بر تعیین قیمت منطقی و معتدل که محصولات شرکتهای پتروشیمی ایرانی را رقابت پذیر کند، سیاست تنوع بخشی به خوراک مصرفی باید در دستور کار قرار بگیرد.