به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی "نفت ما"، همایون فلکشاهی در ارزیابی سواپ نفت روسیه از مسیر ایران تا خلیج‌فارس و هند اظهار داشت: قبلاً ایران با کشورهای منطقه دریای خزر سواپ نفت انجام می‌داد و این تجارت و مبادله در اوایل ۲۰۱۰ میلادی حتی به نزدیک ۱۰۰ هزار بشکه‌ در روز رسیده بود، نکته مثبت این رابطه تجاری، گسترش روابط اقتصادی و سیاسی ایران و همسایگان خزری خود و صرفه‌جویی در حمل و نقل نفت خام تولیدی در جنوب کشور به پالایشگاه‌های شمال کشور بود، زیرا نفت وارداتی از طریق خزر به سمت پالایشگاه‌های شمال کشور ارسال می‌شد. اما اگر ایران بخواهد با روسیه سواپ نفت انجام دهد، این می‌تواند پس گرفتن سهم قبلی ایران در بازار هند را دشوارتر کند.  
صادرات روسیه به هند ۳۰ برابر شده است
وی افزود: از زمان شروع جنگ میان روسیه و اوکراین، روسیه توانسته بعد از عراق به دومین تامین‌کننده نفت هند تبدیل شود، قبلا میانگین صادرات نفت روسیه به هند تنها ۳۰ هزار بشکه در روز بوده است، این میزان از ماه آوریل سال جاری به میانگین ۹۱۰ هزار بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که صادرات نفت ایران به هندوستان، قبل از بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸، به حدود ۷۵۰ هزار بشکه در روز رسیده بود.

نمودار(1) صادرات نفت روسیه به هندوستان
مشکل لجستیکی سواپ نفت روسیه تا هند
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر با بیان اینکه پروژه سواپ نفت روسیه تا هند با مشکلات لجستیکی مواجه خواهد شد، گفت: عمق دریا خزر در بخش شمالی خیلی پایین و فقط حدود ۴-۵ متر است در حالی که در بخش جنوبی بسیار عمیق است و این به نفتکش‌ها اجازه نمی‌دهد تا بتوانند بارگیری لازم را از بنادر روسی انجام دهند. مشکل اساسی دیگر تعداد کم نفتکش در این منطقه است، یعنی اگر پروژه عملی شود، احتمالا حجم سواپ نفت قابل توجه نخواهد بود و حداکثر ۵۰ یا ۱۰۰ هزار بشکه در روز است.
در بازار هندوستان سواپ بهتر است یا فروش نفت؟
وی تاکید کرد: اگر فرض کنیم مشکلات فنی حل شوند، تنها در صورتی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران لغو نشود، ایران می‌تواند نفعی از این مبادله داشته باشد، چراکه می‌تواند هزینه حمل نفت‌خام تولیدی کشور در مناطق نفت‌خیز جنوب به پالایشگاه شمال کشور را کاهش دهد و شرکت ملی نفت هم احتمالا از این کار پاداشی معادل ۲-۳ دلار برای هر بشکه دریافت کند، اما اگر تحریم‌ها لغو شوند و بازار هندوستان برای ایران باز شود، ادامه این کار به نفع ایران نخواهد بود.
ریسک گسترش بازار روسیه در هند
فلکشاهی درباره برنامه‌ای که ایران برای سواپ نفت در راستای تحقق هاب منطقه شدن دنبال می‌کند، توضیح داد: بله، تا حدی این موضوع می‌تواند یک استراتژی دولتی باشد. یعنی در صورتی‌که تحریم‌ها لغو نشوند، ایران می‌تواند به نوعی بهره‌ای از استفاده زیرساخت کشور به عنوان هاب ببرد، اما سود این پروژه خیلی اندک خواهد بود و با سودی که می‌تواند با برداشتن تحریم‌ها حاصل کند قابل قیاس نیست. در نتیجه کمک کردن به روسیه برای گسترش بازار این کشور در هند ریسک‌های بلندمدت برای ایران ایجاد می‌کند و در کوتاه‌مدت نیز مزایای زیادی ندارد.
ایران چگونه هاب گازی شود؟
وی تاکید کرد: البته ایران می‌تواند در زمینه گاز به یک هاب مهم‌تری تبدیل شود، اما برای این کار لغو تحریم‌ها ضروری است. در بلندمدت و با توجه به افزایش مصرف داخلی گاز، ایران می‌تواند به یک هاب گازی تبدیل شود و گاز ترکمنستان را به اروپا یا به پاکستان و هند سواپ کند، همانطور که در حال حاضر سواپ گاز بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان را تسهیل می‌کند.
بازارهای سنتی سود بیشتری دارند
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به مشکلات فنی عظیم این پروژه سواپ نفت روسیه تا هند، احتمالا می‌توانیم آن را بیشتر یک شعار سیاسی و یک نشانه برای نزدیکی و قوی‌تر شدن روابط میان ایران و روسیه، بدانیم تا یک پروژه مبادله نفتی جدی. در هر صورت، ایران می‌تواند سود خیلی بیشتری از لغو تحریم‌ها و از پس گرفتن بازارهای قبلی خود در هند و شرق آسیا و همچنین اروپا ببرد.
جولان نفت روس در آسیا
وی تاکید کرد: به نظر بنده تمرکز بر رابطه بهتر با مسکو به جای آمریکا و اروپا هزینه زیادی به لحاظ اقتصادی خواهد داشت. به هر حال، اقتصاد روسیه اقتصاد نسبتا کوچکی حساب می‌شود و روس‌ها جزء رقبای اصلی ایران در بازار انرژی هستند، مخصوصا تحریم‌های جدید علیه روسیه باعث شد صادرات نفت روسیه یک جابه‌جایی کامل را تجربه کند و بیشتر به سمت آسیا برود. به طوری که در سال ۲۰۲۱، ۳۷درصد حجم نفت صادراتی روسیه که از طریق دریا صادر شد به آسیا فروخته شد و در سال ۲۰۲۲ تاکنون این میزان به ۵۳ درصد  رسیده است.

نمودار(2) صادرات نفت روسیه به قاره‌های مختلف(هزاربشکه در روز)
پروژه‌های نفتی روسیه در کشورهای رقیب؛ از "زهر مصر" تا "کیش ایران"
 فلکشاهی در ادامه گفت: نکته دیگر این است که روسیه تمایل دارد در پروژه‌های رقیب سهم داشته و نفوذ کند، مثلا در سال‌های اخیر شرکت روسنفت ۳۰ درصد سهم پروژه گازی زهر مصر را خریداری کرده، همچنین در پروژه‌های اکتشافی اقلیم کردستان عراق سهم گرفته است. شرکت نواتک در پروژه‌های اکتشافی گاز در آب‌های لبنان سهم گرفته که البته با وجود شرایط کنونی مجبور شده از این پروژه‌ها خارج شود. همچنین اگر گازپروم در توسعه میادین گازی کیش و پارس شمالی سهم داشته باشد، امکان اینکه توسعه این پروژه‌ها را کند پیش ببرد وجود دارد و یا اینکه حداقل از سود این پروژه‌های صادراتی بهره‌مند شوند.
برنامه روس‌ها برای بازار چین چیست؟
وی با اشاره به برنامه روسیه برای چین و تاثیر آن بر حضور ایران در این بازار خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۲۳  و بعد از اعمال شدن آخرین پکیج تحریمی اتحادیه اروپا علیه روسیه از ماه دسامبر ۲۰۲۲ به بعد، رقابت روسیه در بازار چین افزایش پیدا خواهد کرد. در حال حاضر روسیه هنوز یک میلیون بشکه در روز نفت از طریق نفتکش‌ها به اتحادیه اروپا صادر می‌کند، و به دنبال بازارهای جدید خواهد رفت تا به درآمدش صدمه آنچنانی وارد نشود، روسیه می‌تواند برای حجم حدود ۵۰۰-۶۰۰ هزار بشکه در روز بازارهای جدیدی مثل اندونزی، پاکستان، آفریقای جنوبی و حتی برزیل به دست بیاورد و طبیعتاً چین و هند می‌توانند نفت بیشتری از روسیه خریداری کنند.
چرخش نفت اعراب به سمت اروپا و تخفیف بیشتر ایران برای چین
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر درباره آینده صادرات نفت ایران با برنامه‌های جدید روسیه اظهار داشت: نگهداشتن بازاری مثل چین بر اساس میزان تخفیف و اهمیت سیاسی رابطه خوب با ایران برای دولت این کشور تعیین می‌شود. با افزایش رقابت نفت روسیه، تصور بر این است که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال آینده افزایش صادرات به اروپا داشته باشند و ایران به سیاست تخفیف ادامه بدهد تا سهم خود را در بازار چین نگهدارد.
افزایش صادرات ایران به چین؛ از دسامبر
وی تاکید کرد: تا زمانی که تحریم‌ها لغو نشوند، ایران فقط می‌تواند روی چین به عنوان خریدار مهم نفت خود حساب کند. چین تاکنون به سیاست سفت و سخت علیه شیوع کرونا ادامه داده و این باعث شده تا تقاضای نفت چین ۲ میلیون بشکه در روز پایین‌تر از میزان معمولی باشد. انتظار داریم پکن به‌تدریج در سال ۲۰۲۳ از این سیاست خارج شود تا تقاضای نفت افزایش پیدا کند. این اتفاق و جابه‌جایی مبادلات نفتی بعد از تحریم‌های اروپا علیه روسیه از ماه دسامبر این فرصت را به ایران می‌دهد تا سهم بزرگ‌تری در بازار چین در اختیار بگیرد، هرچند فروش نفت ایران به چین در حال حاضر از زمان قبل از تحریم بالاتر است. البته اکثر این مبادلات به طور مستقیم نیست.

منبع: ایلنا