در حال حاضر بیش از 30 میلیون تن پروانه بهره‌برداری کارخانه تولید قیر در کشور صادر شده درحالیکه کل ظرفیت تولید وکیوم باتوم کشور حدود 6 میلیون تن است. این عدم تناسب باعث ایجاد رقابت برای خرید وکیوم باتوم از بورس کالا شده است.

 به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی"نفت ما "،   صنعت قیر کشور به عنوان یکی از صنایع پایین دستی حوزه نفت است که پس از دریافت وکیوم باتوم (ته مانده برج تقطیر) از پالایشگاه‌ها و انتقال آن به کارخانه های تولید قیر از طریق تانکر و یا خط لوله و انجام فرایندهای مربوطه، اقدام به تولید قیر می‌نماید.
به طور کلی ظرفیت تولید قیر کشور بر اساس این فرایند بالغ بر شش میلیون تن می باشد که حدود چهار میلیون تن از آن صادر شده و حدود دو میلیون تن در داخل کشور به مصرف می‌رسد. بدیهی است فروش قیر در بازارهای صادراتی با قیمت بالاتر به علت کمک شایان توجهی که به ارزآوری می‌کند همواره مورد تاکید بوده و لازم است با اتخاذ تمهیدات لازم توسط صادرکنندگان، قیر ایران با بالاترین قیمت ممکن در بازارهای هدف به فروش برسد.
از سوی دیگر قیر گران قیمت برای مصرف داخلی، باعث افزایش قیمت آسفالت می‌شود که با توجه به محدودیت بودجه‌های عمرانی، توان اجرای پروژه‌های آسفالت کاهش خواهد یافت. توجه به این امر حائز اهمیت است که سهم وزنی قیر در آسفالت حدود پنج درصد است اما با توجه به افزایش قیمت قیر، ارزش ریالی قیر در یک تن آسفالت به بیش از پنجاه درصد رسیده است.
اما سوال اصلی این است که چه چیزی باعث افزایش حدود چهار برابری قیمت از ابتدای سال 1399 تا کنون گردیده است؟ در این راستا محسن ورزشکار، عضو هیئت مدیره انجمن قیر ایران در یادداشتی به توضیح چرایی افزایش قیمت قیر در سال جاری پرداخت.
«بیش از نود و چهار درصد قیمت قیر متاثر از قیمت وکیوم باتوم می‌باشد که به عنوان مواد اولیه توسط شرکت‌های تولیدکننده قیر از هفت پالایشگاه کشور خریداری می‌شود. قیمت وکیوم باتوم بر اساس فرمول مشخصی که توسط شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی تعیین گردیده، هر 15 روز یکبار محاسبه شده و توسط انجمن صنفی صنعت پالایش نفت اعلام می‌گردد.
در فرمول محاسبه قیمت وکیوم باتوم، از نرخ‌های اعلامی "فیول اویل 380" و "کروسین" فوب خلیج فارس که در نشریه پلتس به صورت روزانه اعلام می شود استفاده می‌شود، بدین معنا که افزایش یا کاهش نرخ این دو فرآورده در نشریه پلتس رابطه مستقیمی با افزایش یا کاهش قیمت دلاری وکیوم باتوم خواهد داشت.
قابل توجه اینکه نرخ نفت خام تحویلی به پالایشگاه‌های کشور بر اساس نرخ‌های نشریه پلتس نبوده و مطابق با قیمت نفت خام صادراتی ایران محاسبه می‌گردد و علیرغم لزوم تسری این موضوع به حلقه‌های بعدی زنجیره پالایش، این امر تاکنون محقق نشده است. خروجی قیمت فوق الذکر به صورت دلاری می‌باشد لیکن با توجه الزام عرضه وکیوم باتوم در بورس کالا، نرخ حاصله در میانگین ماهانه نرخ خرید و فروش ارز در سامانه نیما ضرب شده و قیمت ریالی وکیوم باتوم هر پانزده روز یکبار حاصل می‌شود.
ملاحظه می‌شود که نرخ تسعیر ارز در سامانه نیما، اثر مستقیم بر قیمت وکیوم باتوم دارد، به نحوی که نرخ تسعیر در 5 فروردین سال 1399، حدود 135،518 ریال بوده و این نرخ در حال حاضر بالغ بر 255،656 ریال گردیده است و این افزایش اثر مستقیم بر افزایش قیمت وکیوم باتوم و قیر داشته است (تصویر 1).

تصویر 1
عامل موثر دیگر در افزایش قیمت وکیوم، نرخ فیول اویل 380 فوب خلیج فارس است. این نرخ در پنجم فروردین امسال 164 دلار بوده و در حال حاضر این نرخ محصول بالغ بر 295 دلار قیمت گذاری شده است (تصویر 2). با توجه به الزام عرضه وکیوم باتوم در بورس کالا و مدیریت میزان عرضه توسط پالایشگاه‌های کشور، رقابت در معاملات بورس کالا ایجاد شده و وکیوم باتوم با قیمتی بالاتر از قیمت پایه تعیین شده، در اختیار شرکت قیرساز قرار گیرد و با در نظر گرفتن هزینه‌های انتقال وکیوم باتوم به شرکت‌های قیرساز و هزینه‌های تولید و لحاظ نمودن افزایش قیمت حامل‌های انرژی، بهای تمام شده قیر افزایش می‌یابد.

تصویر 2
لذا به طور خلاصه می‌توان عنوان نمود افزایش قیمت قیر طی نه ماه گذشته متاثر از سه عامل افزایش نرخ تسعیر ارز در سامانه نیما، افزایش نرخ فیول 380 فوب خلیج فارس براساس قیمت‌های اعلامی نشریه پلتس و رقابت‌های انجام شده در معاملات بورس کالا بوده است. تغییرات نرخ فیول 380 نشریه پلتس متاثر از نوسانات قیمت نفت خام بوده و این تغییرات نیز تحت تاثیر پارامترهای مختلفی است که چندان قابل کنترل نمی‌باشد.
رقابت‌های ایجاد شده در معاملات بورس کالا نیز متاثر از دو عامل می‌باشد که یکی ناشی از عدم تناسب بین میزان پروانه‌های بهره‌برداری صادره جهت کارخانه‌های تولید قیر و ظرفیت تولید وکیوم باتوم به عنوان ماده اولیه این کارخانجات می‌باشد. در حال حاضر بیش از 30 میلیون تن پروانه بهره‌برداری کارخانه تولید قیر در کشور صادر شده درحالیکه کل ظرفیت تولید وکیوم باتوم کشور حدود 6 میلیون تن است. عامل دیگر در بروز رقابت نیز کاهش ارزش برابری ریال در برابر دلار و کاهش قیمت دلاری قیر ایران در بازارهای بین المللی بوده که منجر به افزایش تقاضا برای قیر ایران و جذابیت صادرات قیر گردیده است.
بنابراین ملاحظه می‌شود در حوزه قیمت‌گذاری وکیوم باتوم با یک دوگانگی مواجه هستیم به گونه‌ای که افزایش قیمت وکیوم باتوم و به تبع آن قیمت قیر – البته در محدوده‌ای که امکان رقابت با بازارهای صادراتی وجود داشته باشد – اتفاقی خوشایند و مبارک می‌باشد، اما این افزایش در قیمت قیر داخلی، معضلات جدی برای پروژه‌ها ایجاد می‌نماید. شایان ذکر است که بیش از 95 درصد مصارف قیر کشور در پروژه‌های آسفالت بوده که در آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها، خیابان‌ها، جاده‌ها، روستاها و شهرهای کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد که همگی بهره‌بردار عام می‌باشند و اختصاص به قشر و طبقه خاصی هم ندارد.

منبع: فارس