به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی"نفت ما "،   کشور ترکمنستان چهارمین دارنده منابع گازی دنیا است و با توجه به اینکه به دریا دسترسی ندارد امکان صادرات گاز این کشور به صورت LNG وجود ندارد. در نتیجه تنها مسیر این کشور، صادرات گاز از طریق خط لوله به کشورهای همسایه است. شرایط این کشور از لحاظ صادرات گاز به همسایگان نیز زیاد جالب نیست زیرا ازبکستان و قزاقستان که در همسایگی ترکمنستان قرار دارند خود دارای منابع گازی هستند.
روسیه نیز یکی دیگر از همسایگان ترکمنستان است که خود دارنده بیشترین منابع گازی است و از گاز ترکمنستان در برخی ماه‌ها بسته به افزایش تقاضا و کاهش عرضه برای صادرات به اروپا استفاده می‌کند. افغانستان نیز تا به حال واردات گازی از ترکمنستان نداشته است و منابع مالی خاصی هم برای این کار در اختیار ندارد. در این بین ایران می‌تواند ذیل برنامه جامع تبدیل شدن به هاب گازی منطقه به عنوان یک گزینه جدی برای واردات گاز از ترکمنستان و صادرات آن به کشورهای دیگر مطرح باشد.
البته در سال‌های اخیر ماجرای صادرات گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند از طریق خط لوله تاپی مطرح شده است و چندین بار تفاهم‌نامه‌های آن نیز امضا شده است. ترکمنستان خط لوله در کشور خود را احداث کرده است و احداث آن در افغانستان نیز در حال پیگیری است و حتی عربستان نیز اعلام کرده که در این خط لوله سرمایه‌گذاری خواهد کرد. خط لوله تاپی بدترین اتفاقی است که می‌تواند برای ما اتفاق بیفتد زیرا هم ایران را از بازار گاز شرقی حذف می‌کند و هم گزینه واردات از ترکمنستان و تبدیل شدن به هاب گازی منطقه را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

*چرا واردات گاز از ترکمنستان به نفع ایران بود؟
نکته جالب توجه اینکه 70 درصد از درآمدهای دولت ترکمنستان از منابع گازی حاصل می‌شود. یعنی از لحاظ درآمد ارزی کاملا به صادرات گاز وابسته است. در دهه 90 میلادی دو بار بین ترکمنستان و روسیه نزاع گازی شکل گرفت که در این ماجرا روسیه به تعهداتش در قبال خرید گاز از ترکمنستان عمل نکرده و پول گاز را به این کشور پرداخت نمی‌کرد. در نتیجه روسیه یک شریک تجاری غیرقابل اطمینان برای ترکمنستان محسوب شد. در این راستا از سال 1997 ترکمنستان صادرات گاز به ایران را از طریق خط لوله کردکوی-کرپچه آغاز کرد. حجم گاز صادراتی نیز 6 میلیارد متر مکعب در سال تعیین شده بود و قرار بود به مدت 25 سال تا 2021 میلادی واردات گاز این کشور صورت بگیرد.
همچنین در سال‌های آینده ترکمنستان خط لوله دیگری نیز برای صادرات گاز به ایران اضافه کرد و حجم صادراتی گاز به ایران را به سالانه 12 میلیارد متر مکعب رساند. در همین سال‌ها ایران نیز صادرات گاز خود به ترکیه را کلید زد. در ابتدا ایران قصد داشت که برای تامین نیاز به گاز در استان‌های شمالی، گاز را از جنوب به استان خراسان منتقل کند ولی با واردات گاز از ترکمنستان نیاز داخلی استان‌های شمالی کشور برطرف شده و ایران توانست گاز معادل را برای صادرات به ترکیه کنار بگذارد.
در این بین واردات گاز از ترکمنستان و صادرات گاز به ترکیه برای ایران درآمد بالایی به همراه داشت زیرا از طرفی گاز را به قیمتی پایینی از ترکمنستان خریداری کرده و نیاز استان‌های شمالی را تامین میکرد و از طرف دیگر گاز معادل را با قیمت بالا به ترکیه صادرات کرده و بدین ترتیب برای کشور درآمدزایی به همراه داشت.

*زنگنه نزاع گازی ایران با ترکمنستان را کلید زد
در زمستان سال 86 با توجه به افزایش قابل توجه قیمت نفت، ترکمنستان تلاش کرد تا با اعمال فشار به ایران درصدی بر قیمت گاز صادراتی به این کشور را افزایش دهد. در این راستا کشور در زمستان 86 با قطعی گاز از طرف ترکمنستان مواجه شد و این موضوع شروع چالش‌های گازی بین ایران و ترکمنستان بود.
در سال 2006 چینی‌ها برای واردات گاز از ترکمنستان وارد مذاکره با این کشور شدند و با اعطای 8 میلیارد دلار به ترکمنستان میادین گازی منطقه آمودریا را توسعه دادند. در این راستا 3 خط لوله 5 هزار کیلومتری از ترکمنستان تا شانگهای چین توسط چینی‌ها احداث شد تا این کشور به مصرف‌کننده گاز ترکمنستان تبدیل شود. در این بین همه هزینه‌های انجام شده برای واردات گاز از ترکمنستان به صورت اقساطی از هزینه خرید گاز این کشور توسط چین پرداخت شد.
در مقایسه با صادرات گاز به ایران و روسیه، عملا درآمد خاصی از صادرات گاز به چین نصیب ترکمنستان نمی‌‌شود. در این بین روسیه بعد از اتمام قرارداد با ترکمنستان حاضر به تمدید قرارداد با این کشور نشد. قرارداد گازی ایران و ترکمنستان نیز به دلایلی متوقف شد و در حال حاضر چین در حال احداث چهارمین خط لوله خود از ترکمنستان است.
در این راستا سیدعلی نصر کارشناس انرژی  می‌گوید: «با توسعه میادین پارس جنوبی و احداث خطوط لوله تا مناطق شمالی کشور، ایران عملا نسبت به گاز ترکمنستان بی‌نیاز شد اما می‌توانست در چارچوب برنامه جامع تبدیل شدن به هاب گازی منطقه واردات گاز از ترکمنستان را ادامه دهد. اما متاسفانه از سال 95 بیژن زنگنه وزیر نفت نزاع گازی با ترکمنستان را آغاز کرد و طلب مالی ترکمنستان از ایران را مورد پذیرش قرار نداد. در این بین ترکمن‌ها طبق بندی که در قرارداد گازی ما با ترکمنستان وجود داشت صادرات گاز به ایران را قطع کردند».

* اشتباه استراتژیک زنگنه در بی‌توجهی نسبت به بازار گازی ترکمنستان
وی در ادامه اظهار داشت: «در حالی که ما می‌توانستیم از گاز ترکمنستان استفاده کنیم و در این بازار با گاز ترکمنستان نقش‌آفرینی داشته باشیم، بیژن زنگنه به بدترین شکل ممکن با ترکمنستان برخورد کرد و اعلام کرد که ما به گاز ترکمنستان نیازی نداریم. در همین بین روس‌ها قرارداد واردات گاز از ترکمنستان مجددا منعقد کردند».
نصر همچنین خاطرنشان کرد: «همچنین در حال حاضر چین هم احداث خط لوله چهارم گازی برای واردات گاز از ترکمنستان را به طور جدی پیگیری می‌کند و ما به علت بی‌تدبیری وزارت نفت گاز ترکمنستان را به عنوان یکی از ابزارهای نقش‌آفرینی در منطقه از دست داده‌ایم. حالا هم که خبری از شکست ایران در دادگاه در نزاع گازی با ترکمنستان مطرح شده است احتمالا خسارت‌های ناشی از تصمیمات آزمون و خطایی وزارت نفت چندین برابر شود و احتمال جریمه چندین میلیارد دلاری ایران وجود دارد».
شایان ذکر است که در روزهای گذشته برخی اخبار مبنی بر شکست ایران از ترکمنستان در نزاع گازی بین دو کشور منتشر شده است. در این راستا ظاهرا حکم داوری شکایت گازی ترکمنستان علیه ایران صادر شده، اما هنوز این حکم ابلاغ نشده است. اخبار غیر رسمی حکایت از این دارد که براساس این حکم ایران محکوم شده و موظف به پرداخت جریمه است، البته شرکت ملی گاز ایران نسبت به این رای صادر شده اعتراض کرده است.
جذابیت بازار گاز ترکمنستان در حدی است که چین از هزاران کیلومتر آن سو تر برای واردات گاز از ترکمنستان اقدام می‌کند اما وزارت نفت نتوانسته است از گاز کشوری که در بیخ گوش ایران قرار دارد در بازار گازی منطقه استفاده کند. در نتیجه پیشنهاد می‌شود وزارت نفت با از سرگیری مذاکرات گازی با ترکمنستان، از ظرفیت این کشور بدون مرز آبی برای صادرات گاز به منطقه استفاده کند.
پروفایل تولید گاز ایران از میادین پارس جنوبی نشان می‌دهد که تولید گاز در سال‌های آینده با کاهش جدی مواجه خواهد شد و از طرفی ترکمنستان ظرفیت بالایی برای تولید گاز دارد و وزارت نفت می‌تواند از گاز ارزان ترکمنستان برای افزایش توان صادرات و نقش‌آفرینی در بازار گاز استفاده کند.

منبع: فارس