با بالا گرفتن رقابت راهبردی میان چین و آمریکا، حضور ناوگان اقتصادی و نیروی دریایی چین در گوادر وضعیت جدیدی در این گلوگاه انرژی ایجاد میکند. در این بین برخی معتقدند که آمریکاییها با هدف کاهش جایگاه بندر گوادر نگاهشان را بهسوی بندر عمانی دوقم، اسکله نفتی در بندر فجیره در کشور امارت و چابهار ایران دوخته همچنان از هند پشتیبانی میکنند، چنانکه دولت اوباما باوجود مخالفت شدید مجلس سنا با سرمایهگذاریهای هند در چابهار پشتیبانی خود را از هند اعلام کرد. در این راستا برخی در پاکستان معتقدند موافقتنامه سه جانبه هند، ایران و افغانستان در چابهار یعنی تداوم بازی بزرگ نوین بین چین، ایالات متحده، پاکستان، هند، ایران در سطح منطقه است.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، گوادر در سواحل مکران در فاصله تقریبی 533 کیلومتری از بندر کراچی و 120 کیلومتری از سواحل ایران واقع شده است. چین در دهه گذشته سرمایهگذاری چشمگیری در بندر گوادر داشته و در سال 2015، متعهد به 1.62 میلیارد دلار سرمایهگذاری در این بندر شده است. در بعد دیگری بندر گوادر در جنوب «دالان اقتصادی چین و پاکستان» قرار دارد. این دالان با هزینهای معادل ۵۲ میلیارد دلار از سین کیانگ در شمال غربی چین تا گوادر کشیده شده است. (قرار است تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی به بهره برداری رسد).
در مقابل چابهار تنها حدود ۱۴۰ کیلومتر با گوادر فاصله دارد، اما ژرفای آب و وضعیت طبیعی کرانه، توانایی پذیرش کشتیهایی با ظرفیت بیش از ۱۰۰ هزار تن را دارد و در کنار آن امنیت و توانایی اقتصادی بیشتر ایران برای سرمایهگذاری در زیرساختهای اقتصادی نیز از گزینههای چابهار در برابر گوادر است. همین امر پاکستانیها را در نگاه به چابهار بهعنوان رقیب عمده گوادر جلب کرده است. در نگاه خوش بینانه پاکستان به توسعه چابهار، آن را یک رقیب کماثر در قبال توسعه گوادر می بیند.
درواقع هرچند محافلی در چین معتقدند توسعه بندر چابهار توسط هند محکوم به شکست است و اهداف جاهطلبانه و راهبردی دهلی نو بسیار مشهود است، اما رهبران چین معتقدند چابهار مانعی عمده برای اجرای برنامههای مرتبط با احیای راه ابریشم نیست. در همین راستا نیز دیدگاهی در پاکستان با نگاه به ملاحظات و چالشهای توسعه چابهار چون وعدههای غیرعملی هند، بوروکراسی اداری هند، چالش اتصال خطوط ریلی و جادهای به بندر چابهار، روند کند توسعه چابهار در مقابل سرمایهگذاری 45 میلیارد دلاری دالان اقتصادی چین و پاکستان، جلوتر بودن روند توسعه گوادر و.... معتقدند چابهار راهی طولانی تا رسیدن به توسعه مدنظر دارد و با طرح دالان اقتصادی چین – پاکستان، چابهار تهدیدی برای پاکستان نخواهد بود.
این دیدگاه خوشبینانه معتقد است پاکستان به عنوان متحد راهبردی چین جایگاه برتری دارد و با پایان دالان دو کشور تا سال ۲۰۳۰ سالیانه 2.5 درصد به رشد اقتصادی پاکستان افزوده میشود. همچنین درحالیکه پکن 80 درصد از هزینه توسعه در گوادر (بیش از 1.1 میلیارد دلار) را به شکل اعطای کمکهزینه و وامهای کمبهره برعهده گرفته است، هند و بازیگران دیگر چنین توانی را در چابهار نداشته و مشکلات تعهدات خارجی هند و عدم تلاش گسترده ایران برای توسعه بندر چابهار را به سود گوادر پاکستان ارزیابی میکنند.
از این منظر حتی برخی نقش متفاوتی برای این دو بندر قائل هستند و توسعه هر یک از آنها به ضرر دیگری نمیدانند. این رویکرد همکاری بین دو بندر و اتصال ریلی، خواهرخواندگی بین بندر چابهار و گوادر، انتقال مسافر میان دو بندر ایران و پاکستان، افزایش مبادلات مرزی بازارچههای مرزی، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندر چابهار، توسعه زیرساختهای بندری و دریایی، توسعه فیزیکی بندر، فراهم نمودن زمینه مشارکت بخش خصوصی در توسعه، تلاش برای جذب خطوط کشتیرانیهای بزرگ دنیا، توسعه پایانههای مسافری و گردشگری دریایی، پیگیری راههای مواصلاتی، ریلی و جادهای و.. را در جهت افزایش همکاریهای تجاری دو بندر ارزیابی میکند و توسعه چابهار را به معنی منزوی ساختن گوادر پاکستان نمیداند. از نظر این رویکرد تقویت همکاری اقتصادی بین دو بندر بهتر از رقابت منفی است.
با بالا گرفتن رقابت راهبردی میان چین و آمریکا، حضور ناوگان اقتصادی و نیروی دریایی چین در گوادر وضعیت جدیدی در این گلوگاه انرژی ایجاد میکند. در این بین برخی معتقدند که آمریکاییها با هدف کاهش جایگاه بندر گوادر نگاهشان را بهسوی بندر عمانی دوقم، اسکله نفتی در بندر فجیره در کشور امارت و چابهار ایران دوخته و همچنان از هند پشتیبانی میکنند، چنانکه دولت اوباما با وجود مخالفت شدید مجلس سنا با سرمایهگذاریهای هند در چابهار پشتیبانی خود را از هند اعلام کرد. در این راستا برخی در پاکستان معتقدند موافقتنامه سه جانبه هند، ایران و افغانستان در چابهار یعنی تداوم بازی بزرگ نوین بین چین، ایالات متحده، پاکستان، هند، ایران در سطح منطقه است.
فرزاد رمضانی بونش/ کارشناس امور بین المللی