آیا تاپی در بن بست ژئوپلتیک منطقه ای، عملیاتی می شود؟

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، اگر موضوع ساخت خط لوله تاپی را در سطح جهانی بنگریم، می‌بینیم که از همان اوایل که هنوز هند در قضیه دخیل نبود و کابل هم طالبان را تجربه نکرده بود، ایالات متحده امریکا بیشتر طرف دار عملی شدن این پروژه بود نه به‌خاطر افغان‌ها و یا ترکمنها، بلکه می‌خواست تا دست روسیه را از ذخایر کشور‌های آسیای مرکزی کوتاه نماید. در آن زمان نتیجه آن شد تا گازپروم روسیه با کنسرسیوم آمریکایی همکاری نکند. در گفتمان‌های پسا طالبان نیز منازعات منطقه‌ ای بیشتر از پیش وجود داشت و دارد. در منطقه، روسیه همیشه علاقه‌مند است که ترکمنستان بازار مستقل پیدا نکند و روسیه یگانه مشتری ترکمنستان باشد که قیمت را هم خود مشتری تعیین کند. این دیدگاه روسیه تازمانی تغییر نمی‌کند که خطر هدف گرفتن بازار گاز صادراتی روسیه که کشورهای اروپایی است، محفوظ باشد. چندین سال است که روابط روسیه با اوکراین و در مجموع کشور‌های اروپایی به تیرهگی گراییده و تنها فشار پوتین همان شیر فلکه گاز است. هر وقت که از سیاستهای دولتمردان آلمان و فرانسه و امثال آن خوشش نیامد کرملین شیرفلکه گاز را می‌بندد و این یگانه نقطه ضعف اروپاییهاست که آنها هم خیلی راضی به این وضعیت نیستند. اروپایی‌ها هم تلاش می‌کنند تا از این وضعیت رهایی یابند. این امر سبب گردیده که اروپایی‌ها مستقیماً به ترکمنستان چراغ سبز نشان دهد و از این کشور بخواهند که در راستای انرژی گاز با اروپا همکار باشد. این تلاش‌های اروپایی‌ها روسیه را تا جایی قانع می‌کند تا به تاپی خوش بین باشد و بازار فروش گاز کرملین به اروپا را هم‌چنان حفظ نماید. اما از دید ترکمنستان تاپی یک انتخاب برتر است چون عشق آباد می‌خواهد خود را از یک مشتری خسته کننده به چندین تقاضا کننده بزرگ تغییر دهد تا قدرت چانه‌زنیهای منطقه‌ای بالایی داشته باشد. آن‌طرف‌تر، ایران همسایه دیوار به دیوار ترکمنستان و پاکستان نیز بازیگر این میدان است. تاپی خنثی کننده تلاشهای ایران برای صدور گاز به شبه قاره ند است و لذا ایران از آن استقبال نمی کند. تهران بدیل این پروژه را از همان آغاز TAPI مطرح کرده بود که در اوایل بهIP یعنی پروژه لوله انتقال گاز ایران- پاکستان و بعداً هم به‌نام IPI که هندوستان را نیز در بر می‌گیرد، ارتقا یافت. ایران تا چند ماه پیش خود یکی از مشتری‌های عمده گاز ترکمنستان بود و همچنین گاز ترکمنستان را ترانزیت می کند. وضعیت ژئوپ لیتیک کنونی می‌تواند به عملی شدن پروژه تاپی امیدواری بیشتری بدهد. امروز آمریکایی‌ها از این پروژه حمایت می‌کنند و این حمایت شان از یک طرف ارتباط مستقیم به راه ابریشم دارد که آسیای مرکزی را با آسیای جنوبی وصل می‌کند. چون گفته می‌شود که تاپی اولین پیش زمینه و تسهیل کننده راه ابریشم است. این‌که در این میان چه چیزی دستگیر آمریکایی‌ها می‌شود، بسیار واضح است. آمریکایی‌ها از راه دریایی عملاً در دریای عرب حضور دارند و با اتصال جنوب آسیا و آسیای مرکزی می‌تواند پاکستان را از بندر گوادر (بلوچستان) به شاهراه خود تبدیل نمایند و به سادگی به منابع آسیای مرکزی دست یابند. از طرف دیگر، آمریکا می‌خواهد خوابی که ایران برایIPI می‌بیند، هیچ‌گاهی به حقیقت تبدیل نشود. علاقه‌مندی دیگر آمریکایی‌ها در راستای حمایت از این پروژه می‌تواند افغانستان باشد. یکی از طرفها در این قضیه افغانستان است و این کشور برای تأمین امنیت این پروژه که نزدیک به ۸۰۰ کیلومتر از خاکش می‌گذرد، شدیداً به کمک‌های نظامی کشور‌های چون آمریکا نیازمند است. مخصوصاً زمانی‌که قرار باشد خط لوله انتقال گاز از ولایت‌های چون قندهار، فراه و هرات بگذرد که شدیداً ناامن و بی‌ثبات است. یکی از تلاشهای دولت کابل، حضور آمریکا و ناتو در منطقه است و این خواست آمریکا نیز است تا در منطقه بماند. بسیاری از صاحبنظران در حوزه ژئوپولیتیک، بر این باور اند که پروژه تاپی منازعات موجود سیاسی بین پاکستان و هند و همچنین افغانستان و پاکستان را تا حدی کاهش می‌دهد و فکر می‌کنند که در این میان منافع اقتصادی تمام این کشور‌ها مطرح است و هریک تلاش خواهند کرد تا TAPI عملیاتی شود و از مزیی‌های آن استفاده نمایند. پیش ‌بینیها نشان می‌دهد که این پروژه باید تا سال ۲۰۱۸ میلادی به بهره برداری برسد. اما زمان تعیین شده بسیار نزدیک ولی کار عملی هنوز آغاز نگردیده است. چندی پیش رییس جمهور ترکمنستان به کابل آمد و مذاکراتی در این رابطه انجام گرفت و پس از آن، سفر اخیر رییس جمهور افغانستان اشرف غنی به ترکمنستان به‌ منظور افتتاح کار عملی این پروژه یک گام به پیش است. آماری که وزارت معادن افغانستان منتشر کرده، نشان می‌دهد که افغانستان سالانه ۵۰۰ میلیون دلار عواید ترانزیتی دارد و به صورت متوسط سالانه حق خریداری ۱.۵ میلیارد مترمکعب گاز مایع را نیز دارد. انتظار می رود که افغانستان جایگاه خود را در روابط اقتصادی منطقه ای پیدا کند. چهار کشور دخیل در این پروژه باید به‌گونه ا‌ی درست از عهده مدیریت آن بیرون بیایند و منطقه را در این مساله راضی نگهدارند در غیر اینصورت، هیچ جای تردید نیست که بازیگران منطقه‌ ای چون ایران، روسیه و چین از عملی شدن این برنامه به هر بهانه‌ای جلوگیری نمایند. تنها راه عملی شدن این پروژه همکاری منطقه‌ ای و ثبات امنیتی دولت افغانستان است. اجرایی شدن تاپی خود به آوردن صلح کمک می‌کند؛ پاکستان به‌خاطر منافع نهفته در آن تا اندازه‌ای تلاش خواهد کرد. هند نمی‌تواند تاپی را نادیده بگیرد چون اقتصاد نوظهور دهلی نیاز به انرژی و سوخت پاک دارد؛ همچنان که برای افغانستان و ترکمنستان علمی شدن آن حیاتی است. میثم قدیری/ نفت ما