نقش انرژی از وابستگی متقابل تا ابزار سیاسی در روابط روسیه و اتحادیه اروپایی

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،وابستگی اتحادیه اروپا به منابع انرژی روسیه در مجموع بستگی به توازن تجارت انرژی، سطح منابع انرژی، امکان تنوع تامین انرژی و مصرف کل انرژی در کشورهای اتحادیه اروپا دارد. در سال 2010 اتحادیه اروپا 1/53 درصد از کل مصرف سوخت خود را وارد می کرد که این میزان برای سوختهای جامد، 2/41 درصد، نفت 6/82 درصد و گاز 3/60 درصد بود. در سال 2012 اتحادیه اروپا 30 درصد نفت و 34 درصد گاز طبیعی مورد نیاز خود را از روسیه وارد کرده است . در این سال نروژ به رقیب جدی برای روسیه در زمینه صادرات گاز به کشورهای اتحادیه اروپا تبدیل شده است. این در حالی است که روسیه امکان تنوع بخشیدن به صادرات منابع طبیعی خود در کوتاه مدت را ندارد. البته وابستگی متقابل بین روسیه و اعضای قدیمی اتحادیه اروپا کمتر صدق می کند اما در خصوص اعضای جدید اتحادیه اروپا روسیه از جایگاه مطلوبی برخوردار است و این کشورها شدیدا به واردات گاز از روسیه متکی هستند و در صورت توقف کامل عرضه انرژی روسیه، با مشکلات فاجعه باری روبرو خواهند بود. نفت و گاز طبیعی از اهمیت بسیار زیادی در روابط انرژی بین اتحادیه اروپا و فدراسیون روسیه برخوردار است. بویژه در زمینه گاز طبیعی با اینکه مقدار گاز صادره به اتحادیه اروپا نسبت به نفت خام و محصولات نفتی، بسیار کمتر است اما اهمیت آن برای بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا بیشتر است، زیرا از سطح بالایی از وابستگی به گاز روسیه برخوردارند. برای فدراسیون روسیه نیز، کشورهای عضو اتحادیه اروپا تاکنون بزرگترین بازار صادرات گاز و نفت و یک منبع بسیار قابل توجهی از درآمد ارز خارجی بوده اند. بنابراین این وابستگی متقابل به احتمال زیاد به عنوان یکی از ویژگی های کلیدی در رابطه انرژی اتحادیه اروپا و روسیه در دهه های آینده باقی خواهد ماند. هر چند که همین وابستگی متقابل در مقاطعی به جای افزایش همکاری باعث ایجاد روابط تنش آمیز در روابط دو طرف گردیده و ممکن است در آینده نیز این تنش ها بیشتر شود. برخورداری روسیه از یک پنجم منابع انرژی جهان و نیز رشد فزاینده نیاز جهانی به مصرف انرژی بویژه در دو بخش گاز طبیعی و نقت، برخی نویسندگان و کارشناسان انرژی را به این نتیجه رسانده است که روسیه علاوه بر بهره گیری اقتصادی از فروش انرژی برای بازسازی زیرساختهای اقتصادی خود می کوشد منافعی سیاسی و امنیتی از این رهگذر به دست اورد. دیمتری ترنین از ان دست کارشناسان برجسته روسی است که چنین دیدگاهی دارد. وی در مقاله ای با عنوان«روسیه غرب را ترک می کند» در این باره نوشته است که این نفت و گاز طبیعی است که امروزه پیروزی های روسیه در عرصه بین المللی را رقم می زند. همین بهره برداری سیاسی و امنیتی روسیه از ابزار انرژی، نفت و گاز طبیعی، بویژه به بازارهای اروپایی نشان دهنده ان است که این کشور بدنبال همراه کردن کشورهای همسایه برای تحقق سیاستهای منطقه ای خود می باشد. روسیه با نگاه به خود به عنوان ابرقدرت انرژی و آگاهی از این موقعیت که در قرن بیست و یکم، هر کشوری که بتواند بر منابع انرژی سلطه یابد، این توان را خواهد داشت که در روابط خود با واحدهای سیاسی دیگر از اهرم انرژی بهره برداری کند. بویژه از دوره دوم ریاست جمهوری ولادیمر پوتین تلاش کرده است با استفاده از اهرم انرژی، زیرساختهای اقتصادی را بازسازی و موقعیت خود را به عنوان قدرتی بزرگ در سیاستگذاری بینالمللی تقویت کند. از طرفی دیگر، در شرایط کنونی نیز اروپا در حال حاضر تحت فشار اقتصادی است، و حاضر نسیت قطع روابط تجاری با روسیه را به دردهای خود اضافه کند، چراکه روسیه سومین شریک تجاری اتحادیه اروپا است. مجموعه این عوامل این توانایی را به روسیه داده است که در روابط خود با اتحادیه اروپا از ابزار انرژی به عنوان اهرمی قوی برای فشار به این اتحادیه استفاده کند مسکو از چالش انرژی به عنوان قدرت نرم در برابر اعضای اتحادیه اروپا استفاده می کند. بنابراین، راهبرد انرژی روسیه در قبال اتحادیه اروپا در کنار اهداف اقتصادی دارای آماج امنیتی و سیاسی است: اول، روسیه در چارچوب نظریه وابستگی متقابل، تلاش می کند با حفظ و حتی افزایش وابستگی اروپا به انرژی خود ضریب امنیت ملیاش را افزایش دهد، چون امنیت انرژی اروپا در گرو تأمین امنیت روسیه خواهد بود. دوم، روسیه درصدد است با حفظ، ایجاد و گسترش شبکه ها و خطوط انتقال انرژی به اروپا در فضای پیرامونی خود، محیط امنیتی منطقه ای امن به ویژه در خارج نزدیک ایجاد کند. سوم، احداث و حفظ خطوط انتقال انرژی به اروپا از کشورهای مختلف منطقه حائلی بین روسیه و ناتو به وجود می آورد که ضمن تضمین امنیت ملی روسیه قدرت چانه زنی این کشور با آمریکا، اروپا و ناتو را افزایش می دهد. چهارم، انرژی باعث ارتقای جایگاه و نقش آفرینی روسیه در نظام بین الملل می شود که امکان پیگیری منافع سیاسی- امنیتی آن در سطح فرامنطقه ای اروپا را افزایش می دهد.