کارآمدی سازمان ملل متحد در قبال مدیریت موضوع جهانی ریزگردها

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، روند گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی و بحران کم آبی منجر به بروز پدیده ریزگردها در منطقه آسیای غربی شده که تبدیل به یک بحران غیر قابل کنترل شده است. امروزه دیگر پدیده هایی همچون فقر،گرسنگی،گرمایش جهانی، سلاح کشتار جمعی، حقوق بشر، محیط زیست، امنیت سایبری و... موضوعاتی جهانی هستند که باید مدیریت موضوعات جهانی (Managing Global Issues) بر آن حاکم باشد و این مدیریت هم جز از طریق سازمان ملل متحد میسر نمی باشد. سازمان ملل در زمینه کنترل و مبارزه با موضوع ریزگردها نقش جدی و مهمی دارد به شرطی که کشورهای منطقه برنامه ای برای حل آن از طریق قرار دادن در دستور کار رسمی جهانی آن داشته باشند. با توجه به تفسیر موسعی که از فصل هفتم منشور ملل متحد صورت گرفته است امرزه دیگر تولید سلاح کشتار جمعی، حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر، مصداق نقض صلح و امنیت بین الملی تلقی می شود که حتی منجر به مداخله قهرآمیز هم شده است که به ترتیب عبارتند از عراق،افغانستان و لیبی. در همین راستا با توجه به اهمیتی که محیط زیست بر امنیت بشری دارد، رفته رفته تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی تلقی می شود. دفاتر هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد در کشورهای منطقه برنامه های متعددی در زمینه های سلامت و مبارزه با بیماریهای واگیردار، اقدامات بشردوستانه و پناهندگان، مبارزه با فقر و گرسنگی، کنترل جریان مواد مخدر، و مهمتر از همه اقدامات کمک به توسعه پایدار محیط زیست و مدیریت بلایای طبیعی انجام می دهند. این دفاتر کارگاههای آموزشی متعددی را نیز برگزار می کنند. با توجه به اینکه منشا اصلی این ریزگردها در ایران عمدتا از عراق و تالابهای مرزی است و دلیل آن هم کم آبی و جریان بیایان زایی است، مبارزه با موضوع ریزگردها در مرحله اول نیازمند اراده کشورهای منطقه برای شناخت و حل این بحران و همکاری تمام کشورهایی که منشاء آن هستند می باشد تا بتوان کمکهایی فنی سازمان ملل را اجرایی کرد. «گری لوئیس» هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد در تهران (نماینده برنامه عمران ملل متحد UNDP، این سمت آنقدر مهم است که معمولا به عنوان هماهنگ کننده ملل متحد انتخاب می شوند) معتقد است که سازمان ملل به طور کلی در سه محور می تواند به دولت ایران در مبارزه با ریزگردها کمک کند: 1- سازمان ملل متحد در زمینه هماهنگی بین کشورهای منطقه وارد عمل شود و از بعد دیپلماتیک نوعی همگرایی برای پذیرش و حل مشکل میان دولتها به وجود آورد تا به فکر پیدا کردن راه حل برای آن بیفتند. 2- باید در سطح کشورها عمل کرد و به دولتها به صورت مستقل کمک کنیم. برای مثال ببینیم در خوزستان چه اتفاقی در حال رخ دادن است تا از این طریق بتوانیم به مردم کمک کرده باشیم. 3- بین کشورهایی که علاقه مند هستند برای حل این مشکل در منطقه آسیای غربی کمک کنند کنفرانسی برگزار کنیم تا بتوانند راهکارهای علمی و عملیاتی برای مقابله با مشکل ریزگردها را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. لوئیس معتقد است که در عراق بین 70 تا 80 کانون خطر زیست محیطی وجود دارد که منشأ ریزگردها هستند. به نظر وی ما اکنون نیاز داریم این مناطق را از نزدیک بشناسیم و تحت نظر بگیریم تا مجموعه ای از اقدامات اولیه را در آن مناطق آغاز کنیم تا روند گسترش روزافزون این پدیده متوقف شود و آن وقت است که می توان گفت برای درمان این وضع چه کارهایی می توان انجام داد. البته الان به علت مشکلات امنیتی اصولا نمی توانیم کاری را از لحاظ عملیاتی در آن کشور آغاز کنیم. کارهایی مثل کاشتن درخت، مالچ پاشی، مدیریت بهتر منابع آب و مدیریت موثرتر کشاورزی تا محصولاتی را بکاریم که به آب کمتری احتیاج داشته باشند و به طور کلی مدیریت یکپارچه ای بر محصولات کشاورزی اعمال شود تا آب کمتری به مصرف برسد. ما راه حلها را می شناسیم، اما باید این امکان فراهم شود که بتوانیم وارد منطقه شویم تا یک سری کارها را به مرحله اجرا برسانیم. به نظر وی در صورت برقراری امنیت در عراق، باید توجه داشته باشیم 10 سال طول کشیده تا کار به اینجا برسد و وضعیت ریزگردها به حالتی در بیاید تا به راه حلهای کنترل آن فکر کنیم. بنابراین دست کم باید مدت مشابه 10 ساله ای را در نظر بگیریم تا در صورت شروع کارهای عملی برای کنترل ریزگردها شرایط به وضعیت پیش از گسترش آنها برگردد. کارگزاریهای تخصصی سازمان ملل متحد در تهران و کشورهای همسایه می توانند نقش مهمی در حل بحران ریزگردها داشته باشد. بحران ریزگردها امنیت زیست محیطی و ملی ایران را تهدید می کند. سازمان مدیریت بحران ایران با توجه به کارکرد مهم شناسایی عوامل و پیش بینی وضعیت آینده محیطهای هدف در بلایای طبیعی، می تواند از طریق همکاری و تبادل تجربیات با سازمان ملل و دیگر کشورهای همردیف، نقش بسزایی در کاهش خطرپذیری کشورها ایفا کند. پروژه دفتر خدمات توسعه ملل متحد(UNOPS) نیز در این زمینه بسیار تاثیرگذار خواهد بود. علیرغم دیدارها،رایزنیهای مختلف بین مقامات کشورهای منطقه در چند سال گذشته، حفظ محیط زیست از اولویتهای اساسی این کشورها نبوده و عمده تلاشها بر همکاریها در زمینه مبارزه با کنترل ریزگردها، مبارزه با بیابان زدایی بوده و حتی بودجه ای هم به آن اختصاص نداده اند. در سفر وزیر محیط زیست عراق به تهران در اردیبهشت 94 پیشنهاد شکل گیری و ساماندهی ساختار فنی و مالی برای مقابله با پدیده گرد و غبار و توفانهای شن با مشارکت تمامی کشورهای آسیای غربی به رهبری «برنامه محیط زیست سازمان ملل متحدUNEP مطرح گردید و مقرر شد با تشکیل کمیته دائم همکاریهای زیست محیطی میان دو کشور و تفویض مسوولیت نظارت به نمایندگان دو کشور در این کمیته، موضوع گرد و غبار و راه حل های پیش رو برای رفع این بحران به طور ویژه مورد پیگیری قرار گیرد. ولی باید توجه داشت که مشکل عدم امنیت و بی ثباتی در عراق و سوریه و رقابتهای منطقه ای برخی کشورها، مزید بر علت شده تا هرگونه تلاشی برای مدیریت بحران ریزگردها را ناکام بگذارد. وجود اختلافات هیدروپلیتیک میان کشورهای عراق و ترکیه، عراق و سوریه، عراق و ایران، از جمله موانع شکل گیری همگرایی در کنترل بحران ریزگردهاست. به طور کلی می توان گفت غلبه بر بحران های زیست محیطی و از جمله ریزگردها به مقدار زیادی به ارتقاء روابط دیپلماتیک وکاهش نگرانی های امنیتی بین کشورها بستگی دارد که در حال حاضر چندان مهیا بنظر نمی رسد، از این رو بحران های زیست محیطی بخشی از مناقشه متعدد ایران و همسایگانش در آینده نه چندان دورخواهد بود که لازم است با همکاری، دیپلماسی چند جانبه و ایجاد سازکارهای فنی و مالی منطقه ای حل و فصل شود. نکته پایانی علیرغم تاکید بر محیط زیست ،مبارزه با خشکسالی و توسعه پایدار در سند هزاره ملل متحد و بازنگری آن و دیگر اسناد سازمان ملل، تا زمانی که این اجماع حاصل نشود که تخریب محیط زیست، تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی است و تلاش نشود که «برنامه محیط زیست ملل متحد» تبدیل به کارگزاری تخصصی گردد، تصمیمات در این زمینه از ضمانت اجرایی کافی برخوردار نخواهد بود و مدیریت کارآمد موضوع جهانی ریزگردها نیز به دست نخواهد آمد. نادعلی بای- سردبیر