بازپرداخت وامهای اعطایی روسیه به کشورهای آسیای مرکزی با صادرات گاز

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، همزمان با کاهش تقاضای گاز طبیعی روسیه در سالهای گذشته، صادرات گاز کشورهای آسیای مرکزی با چالش روبرو گردید. اما این دولتها با افزایش صدور این محصول به بازار بزرگ و جذاب چین تلاش نموده اند تا صحنه بازی را تغییر دهند. در همین راستا، سال 2014 تاکنون دوره ای مهم و سرنوشت ساز برای تولیدکنندگان گاز طبیعی در منطقه راهبردی آسیای مرکزی به مشار می رود. ترکمنستان و ازبکستان که سالها برای فروش گاز طبیعی به روسها و شرکت گازپروم وابسته بودند، بر حجم صدور گاز خود به بازار چین افزودند تا برای نخستین بار، شرایط را با نگاه به شرق، به سود خود تغییر دهند. در سال 2008، رهبران عشق آباد بیش از 40 میلیارد متر مکعب به شرکت گازپروم فروختند که این مقدار معادل 60 درصد تولید گاز آنان به شمار می رفت. اما پس از پدید آمدن اختلاف نظرهایی در مورد چگونگی قیمت گذاری و حجم گاز فروخته شده، حجم گاز صادراتی به 11 میلیارد متر مکعب در سال 2014 کاهش یافت. ازبکها نیز با کاهش تقاضای شرکت گازپروم و یافتن مشتریان جدید، حجم صادرات گاز طبیعی به روسیه را کاهش داده اند. در فوریه سال 2015 ، مدیران شرکت گازپروم اعلام نمودند گاز خریداری شده از دو کشور ترکمنستان و ازبکستان را کاهش می دهند. در نیمه نخست سال گذشته، واردات گاز روسیه از ترکمنستان و ازبکستان به ترتیب 4 و 1 میلیارد متر مکعب بوده است. هرچند تردیدی در این موضوع وجود ندارد که خرید گاز کرملین از این دو کشور، از دیرباز بیش از هر چیز به دلایل راهبردی و نه دلایل تجاری صورت می گرفته است. کاهش تقاضای دولتهای اروپایی همراه با رشد رقابت داخلی نیز به کاهش وابستگی کرملین به خرید گاز طبیعی از همسایگان منجر شده است. و گویی دلایل توقف خرید گاز طبیعی از دولتهای حاشیه دریای سرد کاسپین در شرایط کنونی را باید بیش از هر چیز در مسائل اقتصادی جستجو نمود. گازپروم بر سریر قدرت حتی اگر قیمت پرداختی توسط چینی ها برای گاز تولید شده در قلب قاره آسیا جذاب تر از روسها باشد، کشورهای ترکمنستان و ازبکستان که در گذشته میلیاردها دلار وام از روسیه دریافت نموده اند، باید برای بازپرداخت این بدهیهای انباشته، تا سالها گاز طبیعی تولیدی خود را روانه سرزمین یخ زده روسیه کنند. در همین حال، ایرانی ها به عنوان یکی از مشتریان قدیمی گاز آسیای مرکزی که به دنبال تحریمهای بین المللی قادر به پرداخت بهای گاز وارداتی از ترکمنستان نیستند، به تجارت پایاپای با عشق آباد روی آورده اند. پیش بینی ما نشان می دهد که شرکت گازپروم هرچند اندک، تا سالها همچنان در بازار گاز طبیعی منطقه آسیای مرکزی حضور خواهند داشت. با توسعه شبکه خطوط لوله صادراتی منطقه آسیای مرکزی به ویژه تا دیوار چین، افقهای جدیدی در برابر کشورهای تولیدکننده گاز طبیعی گشوده شده است. پس از سالها انحصار روسها در بازار گاز طبیعی آسیای مرکزی به ویژه پس از کاهش شدید گاز خریداری شده توسط گازپروم پس از سقوط قیمت نفت و کاهش خرید اروپایی ها، اینک رهبران ترکمنستان، صفحه بازی را دگرگون نموده اند. به یاد بیاورید که در روزهای پایانی سال 2009 ، آرزوی ترکمنستان برای صادرات گاز طبیعی به چین محقق گردید. حجم گاز صادراتی به پکن، با رشدی چشمگیر در حال افزایش بوده و در نیمه نخست سال جاری میلادی، خط لوله C ترکمنستان به چین که در میانه سال 2014 میلادی افتتاح گردید، با ظرفیت کامل فعالیت خواهد کرد. اما راهبردی ترین نکته در این شرایط را باید بهبود روابط چینی ها و کشورهای آسیای مرکزی با توسعه روابط دو طرف در بخش انرژی دانست. هم اکنون 14 درصد گاز طبیعی وارداتی پکن از کشورهای آسیای مرکزی تامین می گردد. و این سهم در سال های فراروی دهه کنونی افزایش خواهد یافت. رهبران عشق آباد در نظر دارند تا صادراتی خود به چین را به عدد خیره کننده 85 میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهند. اما چین تا چه زمانی بهشت آرزوهای کشورهای این منطقه خواهد بود؟ با کاهش رشد اقتصادی چینی ها در سالهای اخیر، رشد سالانه تقاضای گاز طبیعی آنان از 16 درصد در فاصله سالهای 2010 تا 2013 میلادی به 6 درصد در سه سال گذشته کاهش یافته است. سقوط بی سابقه قیمت نفت نیز به کاهش محبوبیت گاز طبیعی در این کشور منجر شده است. توسعه زیرساختهای واردات ال ان جی از دیگر رقبای جدید در بازار گاز طبیعی چین به شمار می رود. بدین ترتیب رهبران آسیای مرکزی در هراس قرار گرفتن در انحصار یک مشتری جدید قرار گرفته اند. شرایطی که قدرت چانه زنی بر سر قیمت را تا پایین ترین سطح، کاهش خواهد داد. قرارداد پرسرو صدای پکن و مسکو برای ساختن یک خط لوله جدید صادراتی نیز بر ابهامات کنونی افزوده است. راه دشوار آینده با به بن بست کشیده شدن خط لوله ترنس کاسپین و آینده نامشخص خط لوله تاپی، نقشه های کشورهای آسیای مرکزی برای متنوع نمودن مشتریان گاز طبیعی، با چالش روبرو شده است. توسعه طرحهای پتروشیمی و ساخت واحدهای پرهزینه تبدیل گاز طبیعی به سوخت مایع (جی تی ال)، یکی از راهکارهای در دست مطالعه به شمار می رود. اما با بحران کنونی سایه افکنده بر بازار نفت، پیش بینی آینده صنعت گاز طبیعی در آسیای مرکزی، دشوارتر از همیشه شده است. محسن داوری/کارشناس امور بین المللی انرژی منبع: Petroleum Economist Monthly